به گزارش ایران‌پژواک، فصل به قسمتی از سال گفته می‌شود که بر اثر تکرار منظم یک پدیده معین نجومی یا آب‌وهوایی از قسمت‌های دیگر سال متمایز می‌شود. تقویم جدید ما نتیجه هزاران سال آزمایش و خطا در یافتن نوعی توالی منظم در روزها، هفته‌ها و سال‌ها، برای تعیین فصول طبیعی است.
یکی از علل پیدایش تقویم، ایجاد وسیله‌ای برای نگهداری زمان جهان برای پرداختن به کشاورزی بوده است. یونانیان با استفاده از تغییر زاویه تابش، سطح زمین را به سه ناحیه گرم، معتدل و سرد، تقسیم کرده و همچنین سال را نیز در قالب چهار فصل تقسیم کرده‌اند. هر چند که در اصل تقسیم‌بندی فصول بر اساس حرکت ظاهری خورشید انجام می‌گیرد. اما امروز علاوه بر تعریف نجومی، تعاریف متعددی از فصل بر اساس معیارهای هواشناسی و اقلیم‌شناسی نیز ارائه شده است.
فصول طبیعی (بهار، تابستان، پاییز و زمستان) فواصل زمانی تقویمی هستند که به طور طبیعی بر اساس تغییرات دما و باد تعریف می‌شوند و بازتاب واقعیت‌های اقلیمی یک مکان است و ممکن است با فصول تقویمی هماهنگی نداشته باشند.
تطابق نداشتن فصول اقلیمی و فصول تقویمی امکان برنامه‌ریزی صحیح را در زمینه فعالیت‌هایی مانند کشاورزی، توریسم، عمران و ... دشوار کرده است. به علاوه تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر باعث بی‌نظمی‌هایی در این فصول طبیعی شده است که می‌تواند موجب افزایش طول دوره رشد گیاهان در بعضی نقاط و کاهش آن در نقاط دیگر شود.
با وجود اینکه عدم تطابق فصول اقلیمی و تقویمی باعث بروز مشکلاتی می‌شود، تاکنون در ایران مطالعات جامعی در زمینه تغییر فصول اقلیمی، انجام نشده و بررسی‌های انجام‌شده از نظر تعداد، کم و محدود به نواحی جغرافیایی خاصی است. بر همین اساس پژوهشگران در مطالعه‌ای تغییرات و جابه‌جایی‌های احتمالی در فصول اقلیمی ایران را با توجه به تغییر اقلیم مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این مطالعه؛ پژوهشگران داده‌های دما، رطوبت نسبی، فشار بخار آب، باد و ابرناکی را برای ۳۶ ایستگاه طی ۴۰ سال (۱۳۴۹ تا ۱۳۸۹) از سازمان هواشناسی دریافت کردند. این داده‌ها به دو سری ۲۰ ساله تقسیم شدند تا امکان مقایسه فراهم شود.
تمامی ایستگاه‌ها بر اساس تغییرات کمی که در داده‌های هواشناسی داشتند، رتبه‌بندی شدند و بررسی‌های این مطالعه نشان داد که در میان تمام ایستگاه‌ها، ایستگاه آبادان با ۳ روز جابه‌جایی و ایستگاه بندر لنگه با ۹۴ روز جابه‌جایی، به ترتیب کم‌ترین و بیشترین تغییرات را شاهد بوده‌اند.
بر اساس این مطالعه ۴۵ درصد ایستگاه‌های جنوبی، جزو گروهی هستند که تغییرات آب‌وهوایی ناچیزی را تجربه کرده‌اند. این در حالی است که تنها ۱۶ درصد ایستگاه‌های نیمه شمالی جزو گروه با تغییرات ناچیز قرار دارند.
پژوهشگران این مطالعه خاطر نشان می‌کنند که با توجه به اینکه تغییرات بیشتر در نیمه شمالی کشور وجود دارد و اینکه نواحی کشاورزی عمده ایران در نیمه شمالی قرار دارد، بهتر است که برنامه‌ریزی جدیدی در ارتباط با زمان و دوره کشت محصولات و نیز امکان کشت محصولات جایگزین در این نواحی صورت گیرد.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشترین میزان جابه‌جایی در ایستگاه‌ها مربوط به فصل گرم است. فصول انتقالی (بهار و پاییز) در رتبه دوم و فصل سرد در رتبه سوم جای دارند. بنابراین با در نظر گرفتن تغییرات ایجادشده در فصول گرم و انتقالی، می‌توان برنامه‌ریزی دقیق‌تری با استفاده از جابه‌جایی ساعت کار ادارات و دستگاه‌های دولتی، بانک‌ها، شهرداری‌ها و سایر مؤسسات عمومی غیر دولتی به منظور مدیریت بهینه مصرف انرژی انجام داد.
نتایج این تحقیق نشان داد که در تمامی ۳۶ ایستگاه مورد مطالعه تغییرات فصول طبیعی، از ناچیز تا چشم‌گیر رخ داده است. فصول طبیعی در ایران با فصول اقلیمی تطابق ندارد و تغییرات اقلیمی به‌ویژه تغییر دما در دهه‌های اخیر باعث جابه‌جایی و کوتاه و بلندمدت شدن فصل‌ها شده است.
یافته‌های این مطالعه نشان داد که با وجود اینکه آغاز و پایان فصل‌ها به طور کلی با تاریخ‌های تقویمی آن‌ها مطابقت ندارد، اما عمده روزهای این فصل‌ها در دوره‌های تقویمی آن رخ می‌دهند.
پژوهشگران این مطالعه بر اساس یافته‌های این مطالعه می‌گویند که تغییرات رخ داده تنها بر روی طول فصول تاثیر نداشته و این جابه‌جایی‌ها باعث تغییر در کیفیت فصول اقلیمی نیز شده است. برای مثال با چند درجه افزایش دما در بعضی از ایستگاه‌ها، شاهد اضافه شدن روزهای ابتدایی فصل تابستان به انتهای دوره بهار و در نتیجه طولانی‌تر و گرم‌تر شدن فصل بهار هستیم و یا بالعکس.
بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که تغییرات اقلیمی باعث تغییر در کمیت و کیفیت فصول طبیعی شده است. به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ این تغییر اگرچه در نیمه شمالی نسبت به نیمه جنوبی و در هر ایستگاه نسبت به ایستگاه دیگر تفاوت‌هایی دارد؛ اما مهم رخ دادن این تغییرات است. بر همین اساس جا دارد تا مطالعات بیشتری در زمینه فعالیت‌هایی که به طور مستقیم با اقلیم در ارتباطند، انجام شود.
در انجام این تحقیق مهناز عزیز ابراهیم، محمد سلیقه، محمدحسین ناصرزاده و بهلول علیجانی؛ پژوهشگران آب‌وهواشناسی دانشگاه خوارزمی با یکدیگر مشارکت داشتند و یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «نقش تغییر اقلیم در جابه‌جایی فصول اقلیمی ایران» در نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی منتشر شده است.
انتهای پیام
ارسال نظر