به گزارش ایران‌پژواک، در پی پاسخ به این پرسش کلیدی و مهم و جهت‌ساز بودیم که «آیا نظام بانکی ایران ربوی است یا خیر؟». برخی از پاسخ‌ها، با تمرکز بر «نفس عقود» یا «شیوۀ اجرای عقود» یا «نرخ‌های بالای سود» یا «جریمه‌های تأخیر سیال» تلاش می‌کنند سیستم بانکی را ربوی توصیف کنند؛ که بعضاً دقیق نیست.
اما عرض شد با نگاه از دو زاویه، عملیات بانکداری در جمهوری اسلامی، احتمالا ربوی است. یک زاویه در شمارۀ پیشین پرونده بررسی شد. در آن شماره دیدیم که نوعاً مواجهۀ حقوقی و شیوۀ حسابرسی بانک‌ها، خصوصاً پیرو ابلاغ و اجرای قالب همسان صورت‌های مالی، موسوم به IFRS به بازارهای مالی ازجمله بانک‌ها و شرکت‌های بورسی، در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ (و ویرایش‌های پسین آن در سال‌های بعد)، صورت‌های مالی عناصر بازیگر در این بازارها، نشانگر ربوی بودن عملیات بانکداری و مالی است. در این شماره، از زاویه‌ای دیگر به مسئله می‌پردازیم.
می‌دانیم پرداخت مشروط زیادت پول، چنانچه مستظهر به انجام عملیات واقعی (و تولیدی) نباشد، درهرصورت حکم ربا پیدا می‌کند. به همین سبب، بانک‌ها مکلف هستند (فارغ از قرض‌الحسنه که بحثی علی‌حده دارد) در چارچوب یکی از دو الگوی «عقود مبادله‌ای» (مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، سلف و جعاله و الخ) یا «عقود مشارکتی» (مانند مضاربه، مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، مزارعه، مساقات و الخ) عمل کنند. فرض می‌کنیم تمام عملیات بانک‌های ایران در مواجهه با سپرده‌گذار یا تسهیلات‌گیرنده کاملاً سالم و بدون انحراف به سوی ربا و عوارض دیگر انجام می‌پذیرد. اما پرسش‌های قابل تأمل زیر چه پاسخی خواهند داشت؟
۱. خلق پایه پولی توسط بانک مرکزی، و اختصاص این اعتبار به بانک‌ها، و از این کانال سریان و جریان پول در بدنۀ اقتصاد کشور چگونه رخ می‌دهد؟ آیا جز این است که بانک مرکزی، در قالب عقد قرض زمان‌دار، و با شرط پرداخت زیادت پول، و بدون اتکا به یک فعالیت مشخص واقعی و تولیدی، و تنها در فرایند معمول یک بازار مالی، این اعتبار را به بانک‌ها اختصاص می‌دهد؟ آیا از این کانال، «سرمنشأ پول پرقدرت» و مآلاً کل نقدینۀ خلق شده در کشور ربوی نیست؟!
۲. مستحضرید بانک‌های داخلی با یکدیگر داد و ستد قرضی دارند. سازوکار بازارهای بین بانکی چطور است؟ آیا قرض مشروط بانک‌ها به یکدیگر، که طبعاً بدون اتکا به فعالیت واقعی انجام می‌گیرد، ربوی نیست؟
۳. فرایندهای تعریف شده، مانند «عملیات بازار باز» که در آن به خرید و فروش اوراق قرضه مبادرت می‌شود چطور؟!
ملاحظه می‌فرمایید؟ طی سالیان متمادی، تلاش قابل توجهی صورت گرفته، تا نظام بانکی ایران را غیرربوی معرفی نماید. بعضاً توجیهات سطحی فقهی نیز برای برخی عملیات‌ها و سازوکارها تراشیده شده، اما می‌بینیم که فارغ از روح و واقعیت و پشت‌پردۀ عملیات بانکی، حتی ظواهر این سازوکارها ربوی است.
فراموش نکنیم تندترین عبارت‌ها در قرآن کریم و روایات، معطوف به فعالیت‌های ربوی به کار برده شده است.
انتهای پیام
ارسال نظر